رفتارهای مالی سالم؛ بدون ربا

آنچه قرض‌دادن و قرض‌گرفتن را تبدیل به ربا می‌کند

گاهی نیاز ضروری و فوری به پول پیدا می­‌کنیم و صندوق اضطراری هم کافی نیست؛ پس ناچاریم قرض بگیریم. تا اینجایِ کار، اشکالی ندارد، هرچند بدهی شمشیری دو لبه است. این رابطه مالی، زمانی ناسالم می‌­شود که شرط شود بیشتر از مقداری که قرض گرفته‌­ایم، بازگردانیم یا کاری برای قرض‌­دهنده انجام دهیم. به این رفتار مالی ناسالم و ناروا، «ربا» می­‌گویند.

یک رفتار مالی سالم

اگر در قرض، بازپرداخت مبلغ بیشتر یا انجام کاری، شرط نشود و قرض­‌گیرنده هنگام بازپرداخت بدون شرط­ قبلی، مبلغ بیشتری به قرض‌­دهنده پس بدهد یا کاری برای او انجام دهد، نه تنها اشکالی ندارد، بلکه نوعی قدردانی به حساب می­‌آید و کاری مستحب و نیکو است.

به مثال‌های زیر دقت کنید:

  • احمد برای سرمایه­‌گذاری در بازار سهام، 5 میلیون تومان از دوستش قرض می­‌گیرد و متعهد می‌­شود در 2 ماه بعد، 6 میلیون تومان به وی بازپرداخت نماید.
  • حمید برای خرید یک تلفن همراه هوشمند، 4 میلیون تومان از پسر عمویش می­‌گیرد و با او قرار می‌­گذارد تا چهار ماه، هر ماه یک میلیون و پنجاه هزار تومان به او بپردازد.
  • نقاشی، از دوستش 5 میلیون تومان قرض می­‌گیرد تا ماه آینده به وی بپردازد به شرط اینکه درِ خانه او را نیز رنگ کند.
  • مریم به شخصی 1 میلیون تومان قرض می‌­دهد به شرط اینکه ظرف یک ماه آینده، پولش را پس دهد و برای شادی ارواح پدر و مادرش یک ختم قرآن نماید.

 

در نظام رایج بانکی دنیا، سپرده­‌گذاران به بانک قرض می‌­دهند به شرط آنکه ماهانه «بهره» مشخصی دریافت کنند. این کار بر اساس تعریف، «ربا» است. اما در نظام «بانکداری بدون ربا» در ایران، روابط میان سپرده­‌گذار و بانک به‌­گونه‌­ای طراحی شده است که ارکان ربا در آن شکل نگیرد.

امام صادق (علیه‌السلام) می­‌فرمایند: «بازپرداخت بیشتر از آنچه قرض گرفته شده، دو نوع است؛ حرام و حلال. شخص قرض‌­دهنده امید دارد قرض‌­گیرنده هنگام ادای قرض، بیش از آنچه گرفته است، بپردازد؛ پس اگر بدون شرط به او زیادتر داد، برای او حلال است، اما نزد خداوند ثوابی ندارد. اما اگر کسی با این شرط قرض دهد که بدهکار بیشتر از آنچه قرض کرده برگرداند، حرام است» (وسائل‌­الشیعه، ج18، ص160).

در نتیجه، تا سه رکن «قرض»، «شرط» و «زیاده» کنار هم نیایند، ربا در قرض اتفاق نمی­‌افتد.

ربا در تمدید بدهی

گاهی اوقات نمی­‌توانیم در سررسید، قرض خود را پرداخت کنیم. شاید این پیشنهاد مطرح شود که مقداری به مبلغ قرض اضافه شده و در عوض برای بازپرداخت، مهلت بیشتری داده شود. توجه داشته باشیم «تمدید مدت بدهی در ازای افزایش مبلغ بدهی»، «ربا» است. این نوع ربا را «ربای جاهلی» می‌­نامند؛ زیرا در دوره جاهلیت و صدر اسلام، مرسوم بوده و اسلام آن را حرام می‌­داند.

برای مثال، بهروز به رامین یک میلیون تومان بدهکار است و در انتهای ماه جاری، باید بدهی خود را بپردازد. بهروز و رامین توافق می‌­کنند که بهروز تا دو ماه دیگر برای بازپرداخت بدهی فرصت داشته باشد، اما در عوض تا دو ماه دیگر، به­‌جای یک میلیون تومان، یک میلیون و دویست هزار تومان به رامین بپردازد. این کار ربا و حرام است.

در شرایطی که به سررسید پرداخت بدهی نزدیک می‌­شویم اما توان بازپرداخت آن را نداریم، بهتر است با طلبکاران مذاکره کنیم.

حرمت ربا

دریافت و پرداخت ربا، یکی از ممنوعیت‌­های مالی در آموزه‌­های اسلامی است؛ ممنوعیتی که خداوند در قرآن کریم با شدّت و سختی بسیاری بر آن پافشاری کرده است:

«کسانی که ربا می­‌خورند، مانند کسانی هستند که شیطان با تماس خود آشفته حالشان کرده است. زیرا آن­‌ها گفتند: خرید و فروش هم مانند رباست. اما خداوند خرید و فروش را حلال و ربا را حرام کرده است. پس کسی که پند پروردگارش را اجرا کرد و از رباخواری دست کشید، آنچه در گذشته به دست آورده، برای خودش است و کارش به خدا واگذار می­‌شود و کسانی که به رباخواری بازگردند، در آتش، جاودانه هستند. خداوند ربا را نابود و صدقات را افزون می‌­­کند و کسی که ناسپاسی و گناه می‌­کند را دوست ندارد. مطمئن باشید کسانی که ایمان دارند و کارهای شایسته انجام می­‌دهند و نماز به پا می‌­دارند و زکات می­‌پردازند، نزد پروردگارشان پاداش نیکو دارند و هرگز ترس از آینده و اندوه گذشته نخواهند داشت. ای کسانی که ایمان آورده‌اید، اگر به راستی اهل ایمان هستید، تقوای الهی پیشه کنید و ربا را ادامه ندهید. و اگر چنین نکردید، بدانید خدا و پیامبرش با شما خواهند جنگید؛ اگر توبه کنید، اصل سرمایه­‌های­تان برای خودتان است [و بهره­‌های گرفته شده را به مردم بازگردانید] که در این صورت نه ستم می‌­کنید و نه مورد ستم قرار می‌­گیرید»

سوره بقره، آیات 275 تا 279

  • ربا در کلام همه پیامبران و در همه کتاب­‌های آسمانی حرام شده است (بحارالانوار، ج103، ص121).
  • بدترین کسب، رباخواری است (وسائل‌الشیعه، ج18، ص122).
  • هرگاه خداوند بخواهد قومی را هلاک کند، ربا در بین آن­‌ها آشکار می‌­شود (همان، ص123).
  • ربا، هفتاد بخش دارد که ناچیزترین آن، مانند این است که مردی با مادر خود در مسجد الحرام، زنا کند (وسائل‌­الشیعه، ج18، ص121).
  • هرکس ربا بخورد، خداوند شکمش را به اندازه­‌ای که ربا خورده است، از آتش جهنم پر می‌­سازد و اگر از راه ربا، مالی به دست آورده باشد، هیچ عمل نیکی را از او نمی‌­پذیرد و تا وقتی که ذرّه­‌ای ربا پیشِ اوست، خداوند و فرشتگان پیوسته او را لعنت می­‌کنند (وسائل‌­الیشعه، ج18، ص122).
  • رباگیرنده، ربادهنده، نویسنده قرارداد ربوی و دو شاهد آن، در گناه ربا مساوی هستند (همان، ص126).
  • پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: روزگاری بر مردم خواهد آمد که ربا را به اسم خرید و فروش، شراب را به اسم نبیذ و رشوه را به اسم هدیه حلال می‌­شمارند(بحارالانوار، ج103، ص117).

حکمت تحریم ربا و آثار اقتصادی آن

امام رضا (علیه السلام) ربا را مایه تباهی اموال می­‌دانند؛ زیرا ارزش یک درهم، یک درهم است و اگر انسان یک درهم را به دو درهم بخرد، یک درهم دیگر، ناحق است. خرید و فروش ربوی، در هر حال برای خریدار و فروشنده، خسارت است. ربا، کارهای نیک را از بین می‌­برد، اموال را نابود می‌­کند، مردم را به سودجویی علاقه‌­مند کرده و قرض را از رونق می‌اندازد؛ در حالی­که قرض از کارهای نیک است. ربا، سبب فساد، ظلم و از دست رفتن ثروت­‌ها است (وسائل‌­الشیعه، ج18، ص121).

با گسترش ربا، ارزش­‌های اخلاقی و اقتصادی کم­رنگ می‌­شوند؛ مانند شریک دانستن تهی‌دستان در دارایی‌­هایمان، قرض‌­الحسنه، انفاق‌­های مالی، حق معلوم، مساوات مالی، سرمایه‌‌گذاری در طرح‌­های عمومی و عام­‌المنفعه و تجارت.

یک رفتار مالی ناسالم

ربا باعث می‌­شود تمایل مردم به فعالیت­‌های اقتصادی تولیدی، بازرگانی و خدماتی و مشارکت در آن­‌ها کاهش یابد؛ زیرا ثروت اشخاص بدون هیچ ارتباطی با بخش واقعی اقتصاد و ارائه کالا و خدمات، سوددهی ثابت و بدون ریسک خواهد داشت.

امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «اگر ربا حلال بود، مردم تجارت و معاملات مورد احتیاج را ترک می‌­کردند؛ پس خداوند ربا را حرام کرد تا مردم از حرام به سوی حلال و از ربا به سوی تجارت و دادوستد روی آورند» (وسائل‌­الشیعه، ج18، ص120).

در روایتی از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) رباخوار در قالب انسانی با شکم بزرگ و نامتناسب با دیگر اندام­‌ها تمثّل یافته است که توان حرکت مستقیم خود را بر اثر بزرگی و سنگینی شکم از دست داده است (مستدرک‌الوسائل، ج13، ص331).

حقیقت شخص و جامعه‌­ای که دچار رباخواری است، چنین است. جریان ربا، جامعه را از تعادل اقتصادی، ثبات و همسانی سطح درآمدها با تولید واقعی اقتصاد خارج می­‌کند.

ربا ظلم است

زیرا با قرض دادن مال، ملکیت آن را از خود قطع کرده و به دیگری منتقل می­‌کنیم؛ در عوض، قرض­‌گیرنده تعهد می­‌کند آن مال را در زمان معینی یا هر وقت از او درخواست کردیم، به ما بازگرداند. با انتقال ملکیت آن مال به قرض‌­گیرنده، اگر آن مال را از او بدزدند یا به هر دلیل دیگری، نابود شود، وظیفه دارد در سررسید، مال را به ما بازگرداند. به همین صورت، اگر قرض­‌گیرنده با مال، فعالیت اقتصادی نماید و به سودآوری برسد، آنچه منجر به سود شده، داراییِ قرض­‌گیرنده بوده و ما در آن سود، حقی نداریم.

اگر بخواهیم با ثروت خود، سود کسب کنیم، می‌­توانیم آن را نه در قرض، که در قراردادهای دیگری همچون مشارکت، مضاربه، اجاره به شرط تملیک، مرابحه و... به کار اندازیم؛ هر کدام از این قراردادها، شرایط و آثار خاص خود را دارند و با قرض متفاوت هستند. گزینه­‌های مناسب سرمایه­‌گذاری، علاوه­‌بر حلال بودن و سودآوری، رشد اقتصادی فرد و جامعه را در پی دارند.

هشتگ‌های مرتبط


نظر خود را بنویسید

نظرات

  • ابراهیمی پاسخ 14 مرداد 1398 در ساعت 06:17

    سلام عالی بود با توجه به وجود این همه ایات و روایات و تبیین بزرگان ولی هنوز هم یکی از مسائل مبتلابه همینه متأسفانه امروز اهتمام مردم به شرعیات وترس از عقوبت الهی کمتر شده که شاید یکی از دلایلش عدم رعایت برخی به ظاهر متدینین باشه و البته دلایل مختلف دیگه

  • نازنین زارعی پاسخ 14 اردیبهشت 1399 در ساعت 09:54

    سلام ، اگر شخصی چک های دیگران که برای ماههای آتی است بگیرد و به آنها چک های روز بدهد و ۲ درصد از سود بگیرد این هم ربا است ؟

    • محمدرضا (نویسنده) 19 اردیبهشت 1399 در ساعت 12:03

      سلام منظورتان از 2 درصد سود، اين است كه دو درصد كمتر از ارزش چك به صاحب چك بپردازد و چك را بگيرد؟ اگر چنين باشد، چون چك روز كه پشتوانه در حساب بانكي دارد (بي‌محل نيست)، در حكم پول نقد است و همان روز قابل نقد شدن است، ربا نيست. موفق باشيد.

  • فاطمه پارسایی پاسخ 18 اردیبهشت 1399 در ساعت 01:01

    سلام .مطالب عالی و آموزنده بود و مخصوصا استفاده از آیات و روایات در داخل متن که کمک بسیاری در درک مطلب دارد . تشکر

  • مریم خاک رنگین پاسخ 28 آبان 1399 در ساعت 09:11

    مطالب بسیار جامع و مفید بود.بخصوص روایات و ایات خیلی تاثیرگزار بودند.سپاس فراوان

  • آناهیتا غفارپور پاسخ 29 آبان 1399 در ساعت 09:53

    سلام و قت بخیر. خوب با شرایط فعلی نمیشه این انتظار روداشت . نرخ تورم، قسمت ارز ، ارزش خیلی پایین ارز ملی ، هیچکس نمیخواد که ضرر کنه. حداقل همون نرخ بانکی رو بگیرن

    • محمدرضا (نویسنده) 30 آبان 1399 در ساعت 02:43

      با سلام. هر مقدار زیاده‌ای مازاد بر قرض، ربا است. برای در امان ماندن از کاهش ارزش پول می‌توان سکه طلا قرض داد (خود سکه طلا را باید تحویل داد) و در سررسید نیز سکه طلا پس گرفت (تحویل گرفت). موفق باشید.

  • ندا سلطان زاده پاسخ 29 آبان 1399 در ساعت 11:07

    سلام. مطالب بسیار خوب، بدون شاخ و برگ اما جامع و کامل و آموزنده بود مثال ها کاملا به فهم مطلب کمک کرد. با تشکر از شما.

  • زهرا شهیدی پاسخ 29 آبان 1399 در ساعت 12:54

    سلام ممنون از توضیح بسیار عالی و کامل شما در زمینه ربا، آیات و روایات در خصوص ربا و مثال هایی که آورده شده بود مطلب را قابل درک تر کرده است .

  • محمد مدیرکیاسرایی پاسخ 26 فروردین 1400 در ساعت 01:46

    با تشکر از این مطالب آموزنده و عالی. مثال های خیلی خوبی آورده شده. با تشکر از شما

  • فاطمه نوروزی نژاد پاسخ 26 فروردین 1400 در ساعت 09:51

    سلام فوق العاده بود مطالب و بسیار آموزنده و به نظرم یکی از زیباترین بخش های این مطلب استفاده از سخنان امام صادق و .. بود ممنونم

  • مریم عبادی پاسخ 24 مهر 1400 در ساعت 02:10

    باسلام و وقت بخیر... باتشکر از مطالب بسیار اموزنده و خوبی که درخصوص ربا کاملا شفاف بیان کردید و برای بنده ربا جاهلی و بانکداری بدون ربا بسیار جالب و مفید بود.به نظر من اگر سیستم بانکی میتوانست دررابطه با اینکه سرمایه ی سرمایه گذار در کدام قسمت از چرخه اقتصادی مورد استفاده قرار میگیرد به مشتری اطلاع دهد افراد بیشتری پولهایشان رادر بانک میگذاشتند.

  • فاطمه سلیمانی پاسخ 26 مهر 1400 در ساعت 10:33

    سلام خیلی ممنون استاد مطالب خیلی کامل و مفید بود ممنون از زحماتی که کشیده بودید🙏

  • Mozhgan Alizadeh پاسخ 18 آبان 1400 در ساعت 05:03

    سلام وقت بخیر.مطالب خیلی عالی بودن و کامل و مخصوصا مثال های ساده ای که زده بودین که موضوع رو بهتر بفهمیم. ولی خب استاد با این شرایط بعضیا مجبور میشن اینطوری قرض بگیرن که یه گوشه ای از زندگیشونو بگذرونن

  • نگین عسگری راد پاسخ 19 آبان 1400 در ساعت 10:03

    خیلی ممنون از توضیحات صریح و روان از مبحث ربا ولی من هنوز متوجه اینکه بر چه اساس بهره ای که بانک میگیره ربا حساب نمیشه؟

  • آیلار چهاراویحاقی میانجی پاسخ 26 دی 1400 در ساعت 09:21

    سلام استاد ممنون بابت پست مفیدتون مثال های خوب و شفافی برامون در نظر گرفته بودید

مطالب پیشنهادی