سهام و بورس
سرمایه‌گذاری پر سود و زیان‌بار!
احتمالاً تعجب می‌کنید اگر بدانید می‌شود با سرمایه‌ای اندک، مثلاً 500 هزار تومان، مالک بخشی از یک شرکت بزرگ و مشهور شده و با این کار، شریک تجاری دولت در کشتی‌رانی یا صنعت فولاد یا پتروشیمی و ثروتمندانی چون محمد فضلی در افق کوروش و گلرنگ شوید. بازار بورس این امکان را فراهم می‌کند تا هر کسی با خرید سهام این شرکت‌ها، به میزان سرمایه‌اش مالک شده و از حقوق مالی و غیرمالی آن بهره‌مند شود.
سهام چیست؟
اگر سرمایۀ شرکت‌های سهامی عام را به قسمت‌های برابر تقسیم کنند، به هر قسمت یک سهم می‌گویند. سهام‌داران هر شرکت، به میزان تعداد سهمی که از آن شرکت دارند:
- در مالکیت آن شرکت سهیم‌اند.
- در برابر طلبکاران شرکت مسئولیت مالی دارند.
- در سود و زیان شریک‌اند.
سهام شرکت سهامی عام، به قیمتی که خریدار و فروشنده برای معامله توافق دارند (قیمت بازار) خرید و فروش می‌شود. هر چه تقاضا برای خرید سهمی بیشتر باشد، این قیمت افزایش می‌یابد و هر چه عرضه بیشتر باشد، قیمت سهم کمتر می‌شود.
افراد از دو راه از خرید سهام شرکت سود می‌برند:
- سود تقسیمی پرداختی شرکت به سهام‌داران
- فروش سهام به قیمتی بیشتر از قیمت خرید. البته همیشه این چنین نمی‌شود. اگر سهام‌دار، سهام را به قیمتی کمتر از قیمت خرید بفروشد، زیان می‌کند.
به این جدول توجه کنید:
برای مثال، اگر شخصی سهام حکشتی را 1 مرداد 1398 می‌خرید و 1 مرداد 1399 می‌فروخت، سرمایه‌اش بیش از یازده برابر می‌شد؛ یا اگر در سهام فملی سرمایه‌گذاری می‌کرد، سرمایه‌اش بیش از هشت برابر می‌شد. البته اگر سهام فملی را 21 اردیبهشت 1399 به قیمت 16،135 ریال می‌خرید و 6 خرداد 1399 به قیمت 12،534 ریال می‌فروخت، در فاصلۀ 16 روز، 23 درصد زیان می‌کرد و اصل سرمایه‌اش کم می‌شد. بنابراین، تشخیص زمان مناسب خرید و فروش اهمیت دارد.
سهام‌دار، چه حق و حقوقی دارد؟
حقوق مالی دارندگان سهام
1. حق مالکیت: دارندگان سهام، مالکان شرکت هستند. در نتیجه، سود و ضرر فعالیت شرکت به آن‌ها می‌رسد و اگر شرکت منحل شد، پس از تسویۀ بدهی‌ها، آنچه باقی می‌ماند برای سهام‌داران است.
سهام‌داران مالک مشاع شرکت هستند. بنابراین، دارندۀ سهم نمی‌تواند به تعداد سهم خود، ادعایی برای مالکیت بخشی از دارایی‌های شرکت داشته باشد؛ بلکه هر سهام‌داری به تعداد سهم خود در هر دارایی شرکت شریک است.
سهام‌داران می‌توانند با فروش سهام به قیمت بازاری در روزهای کاری، ملکیت آن را به دیگران منتقل کنند و در نتیجۀ فروش سهام:
- اگر سهام‌دار سهام را به قیمتی بیشتر از قیمت خرید بفروشد، سود می‌کند.
- اگر سهام‌دار سهام را به قیمتی کمتر از قیمت خرید بفروشد، زیان می‌کند.
مبلغ سهام فروخته‌شده، همان لحظه در حساب کارگزاری فروشنده می‌نشیند. فروشنده پس از سه روز کاری می‌تواند این مبلغ را از حساب کارگزاری به سپردۀ بانکی‌اش واریز کند.
2. حق دریافت سود تقسیمی سهام: هر سال، سود شرکت پس از کسر هزینه‌ها و مالیات، از درآمد محاسبه می‌شود. بدیهی است اگر هزینۀ شرکت از درآمد آن بیشتر باشد، شرکت زیان‌ده می‌شود و سودی ندارد. اگر شرکت سودده باشد، دربارۀ سود می‌تواند سه تصمیم بگیرد:
- بین سهام‌داران تقسیم کند (سود تقسیمی)
- در شرکت نگهداری کرده و از آن برای تأمین مالی طرح‌های توسعه در آینده استفاده کند (سود انباشته)
- ترکیبی از دو روش بالا. برای مثال 40 درصد سود را بین سهام‌داران تقسیم کند و 60 درصد را در شرکت نگه دارد.
تصمیم‌گیری دربارۀ این کار به پیشنهاد مدیریت شرکت و تصویب هیئت مدیره انجام می‌شود.
هر سهام‌دار به نسبت تعداد سهمی که دارد، از سود تقسیمی بهره‌مند می‌شود و آن را از بانکی که شرکت معرفی کرده، دریافت می‌کند؛ یا به شماره حسابی که در سامانۀ سجام معرفی کرده، واریز می‌شود.
3. حق تقدم: اگر شرکت تصمیم بگیرد سهام جدید منتشر کند، دارندگان فعلی سهام عادی در خرید آن اولویت دارند. این اولویت، «حق تقدم» نامیده می‌شود. سهام‌داران می‌توانند با پرداخت مبلغی به شرکت، به تعداد حق تقدمی که دارند، سهام جدید شرکت را بخرند. در اصطلاح گفته می‌شود «حق تقدم را اعمال کنند» یا آن را در بورس به افراد دیگر بفروشند.
4. سهام جایزه: گاهی شرکت‌هایی که سودآور بوده‌اند، به جای پرداخت سود به سهام‌داران، سود را برای توسعۀ کسب‌وکارشان استفاده می‌کنند (افزایش سرمایه می‌دهند) و به سهام‌داران فعلی، سهام اعطا می‌کنند. به این سهام، «سهام جایزه» می‌گویند.
حقوق غیرمالی دارندگان سهام
1. حق حضور در مجامع عمومی شرکت: سهام‌داران مالک شرکت هستند و حق دارند از اتفاقاتی که در شرکت می‌افتد و وضعیت مالی آن باخبر شوند.
- مجمع عمومی عادی سالانه: در این مجمع، به صورت‌های مالی شرکت (ترازنامه، صورت‌حساب سود و زیان، گردش وجوه نقد) و گزارش مدیران و بازرسان شرکت رسیدگی می‌شود و میزان سود نقدی تقسیمی بین سهام‌داران تصویب می‌شود. مجمع عمومی با حضور بیشتر از نصف سهام‌داران رسمیت می‌یابد و تا چهار ماه پس از پایان سال مالی برگزار می‌شود. از آنجا که سال مالی بیشتر شرکت‌های بورسی پایان اسفندماه است، بیشتر مجامع در خرداد و تیرماه برگزار می‌شود.
- مجمع عمومی فوق‌العاده: در این مجمع دربارۀ موضوعاتی مانند تغییر اساسنامه و کاهش یا افزایش سرمایۀ شرکت و انحلال شرکت تصمیم‌گیری می‌شود.
2. حق رأی: سهام‌داران حق دارند در تصمیم‌گیری‌های اساسی شرکت رأی بدهند؛ مانند: تقسیم سود، انتخاب هیئت مدیره و بازرس، تغییر سرمایۀ شرکت، انتشار سهام جایزه، تجزیۀ سهام، ادغام شرکت، انتشار اوراق بهادار، هر نوع تغییر در اساسنامه. هر سهام‌دار به تعداد سهامش حق رأی دارد.
3. حق آگاهی از امور شرکت: سهام‌داران حق دارند از وضعیت شرکت آگاه باشند. شرکت‌های بورسی باید گزارش‌های دقیق خود را در سامانۀ کدال منتشر کنند. انتشار اطلاعات شرکت‌های بورسی، باعث افزایش شفافیت بازار بورس می‌شود. رایج‌ترین گزارش‌هایی که در سامانۀ کدال ارائه می‌شوند، عبارت‌اند از:
- صورت‌های مالی میان‌دوره و پایان‌دوره: شرکت‌های بورسی باید صورت‌های مالی خود را به همراه جزئیات در بازه‌های زمانی سه‌ماهه منتشر کنند.
- گزارش‌های ماهانه: شرکت‌ها باید هر ماه فروش خود را گزارش دهند. در این گزارش، آمار فروش یا ارائۀ خدمات یک ماه گذشته همراه با حجم و نرخ فروش و در نهایت، ارزش ریالی فروش کل، ارائه می‌شود.
- گزارش هیئت مدیره: صورت‌های مالی شرکت حسابرسی شده و در سامانۀ کدال بارگذاری می‌شود. پس از انتشار آن، هیئت مدیرۀ شرکت باید با توجه به اتفاقات سال گذشته و وضعیت آینده، جایگاه کنونی و آیندۀ شرکت را در گزارشی تشریح کند. بعضی از موضوع‌های این گزارش عبارت‌اند از: معرفی هیئت مدیره، فرصت‌ها و تهدیدها، ارائۀ نسبت‌های مالی شرکت، شرح فعالیت‌های در دست اجرا، برنامه‌های آیندۀ شرکت، چشم‌انداز صنعتی که شرکت در آن فعالیت می‌کند، جایگاه شرکت در صنعت (در داخل و خارج)، درآمد و هزینۀ شرکت و روند آن‌ها در سال‌های اخیر، تجزیه و تحلیل ریسک شرکت.
- گزارش اطلاعات بااهمیت: شرکت‌های بورسی باید اطلاعات مهم و اثرگذار بر سود هر سهم (EPS)، مانند انعقاد قراردادی مهم را در «گزارش افشای اطلاعات بااهمیت گروه الف» منتشر کنند. همچنین اطلاعاتی که به صورت مستقیم موجب تغییر سود هر سهم نمی‌شود ولی سهام‌داران باید از آن آگاه باشند، در «گزارش افشای اطلاعات بااهمیت گروه ب»منتشر می‌شود؛ مانند برنده شدن شرکت در مناقصه و تفاهم‌نامۀ همکاری.
- گزارش افزایش سرمایه: شرکت‌ها برای برگزاری مجمع فوق‌العاده به منظور افزایش سرمایه، باید گزارش توجیهی افزایش سرمایه را در کدال بارگذاری کنند و در اختیار عموم بگذارند. در این گزارش، توجیه اقتصادی افزایش سرمایه نشان داده می‌شود.
یکی از نقاط قوت بازار بورس ایران، کمیتۀ فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار است. هر ابزار مالی که بخواهد در بورس معامله شود، نیاز به تأیید این کمیته دارد تا از اموال مردم در برابر خطاهای غیرشرعی محافظت شود.
حکم شرعی سهام‌داری و خرید و فروش سهام
- منافع مالی سهام‌داری، کسب مال ناروا نیست؛ زیرا شرکت‌های سهامی در واقعیت اقتصاد، ارزش می‌آفرینند، محصولاتی تولید می‌کنند، خدماتی ارائه می‌دهند، بازرگانی می‌کنند. سهام‌داری شرکت‌هایی که در امور ناروا و نامشروع، مانند تولید مشروبات الکلی و ربا گرفتن فعالیت دارند، ناروا و نامشروع‌اند.
- منافع مالی سهام‌داری، ربا نیست؛ زیرا سهام‌دار مالک سهام و شرکت است و رابطۀ خریدار و فروشندۀ سهم، خرید و فروش (بیع) است و ربا در قرض معنا پیدا می‌کند.
- خرید و فروش سهام، غرر نیست؛ زیرا مشخصات شرکت سهامی، موضوع فعالیت، گزارش‌های مالی، بسیاری از اطلاعات آن به صورت شفاف در دسترس عموم قرار دارد و مجهول و مبهم نیست.
- خرید و فروش سهام، قمار نیست؛ زیرا سهام‌دار مالک شرکت می‌شود و شرط‌بندی و بازی با ابزارهای قمار نیست.
- سهام‌داری، قرارداد مشارکت نیست؛ بلکه سهام ابزاری مالی است که در دوران پیامبر خدا(ص) و معصومین(ع) وجود نداشته؛ اما در چارچوب ضوابط عمومی قراردادهای مالی اسلامی قرار دارد و مشروع است. خرید و فروش سهام، خرید و فروش مشاع است و اشکال شرعی ندارد.
- افزایش یا کاهش قیمت سهام پس از خرید آن، برای خرید و فروش مشکل شرعی ایجاد نمی‌کند؛ همان گونه که پس از خرید کالا، خانه، خودرو، طلا قیمت آن تغییر می‌کند و فروخته می‌شود. قیمت سهام بر اساس عرضه و تقاضای بازار تعیین می‌شود؛ یعنی اگر تقاضا برای یک سهم افزایش یابد، قیمت آن افزایش می‌یابد و اگر عرضه پیشی بگیرد، قیمت کاهش می‌یابد.
هشتگ‌های مرتبط
نظر خود را بنویسید
مطالب پیشنهادی
-
سواد مالی و بورس
گفتگو با محمدیوسف امین‌داور، مدیر سرمایه‌گذاری دانش‌بنیان پارت در برنامه چهلستون؛ رادیو گفتگو
-
نظرات
عالی خیلی ممنون
خدا خیرتون بده. خیلی عالی بود
خلاصه و کارا و با دانش
بسیار عالی و آموزنده
خیلی خوب بود همیشه برای من سوال بود موضوعات مربوط به سهام و کدال ممنونم
باسلام و احترام امروزه که بازار بورس و اوراق بهادار گرم است افزایش اطلاعات دراین زمینه و سپس سرمایه گذاری کردن در بازار بورس بهترین کار است. سپاس فراوان
سلام استاد وقتتون بخیر ممنون از این که باعث افزایش اطلاعات ما میشید در طی این چند سال گذاشته کاشت سهام افت سهامی زیاد بود و شاید بشه گفت دلیل اصلی ان عدم اگاهی باشه ممنون استاد گرامی🙏🏼
سلام با توجه به شغلی که دارم مطالب خوب و مفیدی در مورد سهام بود خیلی ممنون خدا قوت