اگر دستم رسد بر چرخ گردون
از او پرسم که این چون است و آن چون
یکی را داده‌ای صد ناز و نعمت
یکی را نان جو آلوده در خون

برای باورمندان به خدا، تبیین واقعیت زندگی مبتنی بر آموزه‌های خدامحور، می‌تواند دشوار یا گاه نپذیرفتنی باشد. به ویژه این دشواری یا عدم پذیرش وقتی جدی‌تر می‌شود که بعدی ملموس از زندگی مانند اقتصاد در برابر آینۀ این آموزه‌ها قرار می‌گیرد. آموزه‌ها به طور معمول بر زبان جاری می‌شوند، اما اقتصاد خود را در تمام عرصه‌های وجودی از معنوی گرفته تا عاطفی، ذهنی و بدنی جاری می‌کند. این چنین است که شکم گرسنه، «پای بر دین و ایمان می‌گذارد» و «دست بر بام همسایه می‌اندازد».

«شکم گرسنه» را کنایه از هر نیاز مادی بگیرید و «دین و ایمان» را کنایه از هر آموزۀ دینی و دست‌اندازی» را کنایه از هر رفتار نادرست اقتصادی؛ چرا که فرد در نگاه اول می‌بیند، گاه تلاش‌های اقتصادی به نتیجه نمی‌رسند و گاه با کمترین تلاش، نتیجۀ فراوانی به دست می‌آید. گاه یک وضعیت اقتصادی خوب، نعمتی در نتیجۀ رعایت شریعت تحلیل می‌شود و گاه امتحان. گاه وضعیت اقتصادی بد را امتحان و گاه نتیجۀ سرکشی از شریعت بر می‌شمارند. در نهایت نمی‌فهمد کدام، نتیجۀ کدام است و در این میان، شاخص چیست؟ گاه دعا برای وضعیت مطلوب اقتصادی به سرعت پاسخ داده می‌شود؛ گاه با دعا و انجام دستورات، گشایشی حاصل نمی‌شود و شخص نمی‌تواند این واقعیت‌ها را با آن آموزه‌ها، به درستی تبیین و تحلیل کند. در نتیجه، به گمانه‌زنی و فهم شخصی روی می‌آورد. چنین برداشتی، زندگی را قفل کرده و انسان را در تاریکی و گم‌گشتگی رها می‌سازد تا آنجا که تصور می‌شود زندگی و به ویژه بعد اقتصادی آن، بی‌حساب و کتاب است.

چنین نیست! زندگی انسان همانند همۀ هستی و به عنوان جزئی از هستی، برآمده یا مشمول قواعدی دقیق و تخلف‌ناپذیر است؛ قواعدی الهی، شناخت این قواعد و ویژگی‌های عمومی آن‌ها، پیش‌نیاز فراخوان و به‌کارگیری‌شان در زندگی است. به راستی، خداوند در بعد مالی و اقتصادی، چه قواعدی طرح‌ریزی کرده است و چه ویژگی‌هایی دارند؟ زمین بازی رزق چگونه طراحی شده و چه رفتارهایی در این زمین بازی قابل قبول و چه رفتارهایی نپذیرفتنی است؟

در پژوهشی دانشگاهی، قواعد الهی و به ویژه 20 قاعده در رزق، شناسایی و تبیین شده است. این قواعد از آیات قرآن کریم برآمده و با کمک روایاتمعصومین (علیهم السلام) به تبیین و روشنگری زوایای آن پرداخته شده است. این پژوهش ارزشمند (رسالۀ دکترای «دلالت پژوهی سنت‌های الهی بر آینده‌پژوهی از منظر قرآن کریم» علیرضا افضلی در دانشکدۀ مدیریت دانشگاه تهران) دو سال به طول انجامیده و مطالعۀ موردی آن دربارۀ رزق در آکادمی هوش مالی ارائه شده است.

 این مطلب را در هفته‌نامۀ اطلاعات بورس بخوانید.