کارت اعتباری، نوعی کارت بانکی است که صاحب آن، بدون اینکه پولی داشته باشد، از آن برای خرید استفاده می‌کند. در واقع، بانک برای خرید (و نه دریافت وجه نقد) به دارنده کارت، اعتبار می‌دهد. این مبلغ به‌ همراه هزینه‌ای اضافه، به‌شکل ماهانه یا هنگام سررسید به‌ صورت یک‌جا، تسویه می‌شود. معمولاً تسویه ‌نکردن در سررسید مقرر، هزینه اعتبار را افزایش می‌دهد. در نظام بانکداری بدون ربا، با استفاده از قراردادهای وکالت و مرابحه، کارتی با کارکردی شبیه کارت اعتباری طراحی و اجرا شده است.

«کارت اعتباری» که برای مردم بسیاری کشورها خاطره است و تا همین چند وقت پیش برای ایرانی‌ها یک آرزو بود؛ کم کم دارد جای خود را بین محصولات بانکی کشور باز می‌کند. محصولی که استفاده نادرست از آن می‌تواند عواقب مالی بدی داشته باشد. بنابراین آشنایی با ویژگی‌های این کارت قبل از رواج بیشتر آن، بسیار ضروری است. اما کارت اعتباری چیست و چه کارکردی دارد؟

کارت اعتباری در ایران به دلیل رعایت قواعد شرعی، نسبت به کارت اعتباری رایج در کشورهای دیگر، تفاوت‌ها و محدودیت‌هایی دارد؛ فرض کنید برای خرید کالایی به یک میلیون تومان نیاز دارید. دوستتان پیشنهاد می‌دهد که این مبلغ را در اختیارتان قرار دهد و از شما می‌خواهد کالای مورد نظر را به نیابت از او خریداری کنید. تا اینجای کار، او مالک کالا است. سپس همان کالا را به صورت اقساطی برای مدت معین و با نرخ سود مشخص به شما می‌فروشد. این تقریباً همان اتفاقی است که در کارت‌های اعتباری در نظام بانکداری بدون ربا می‌افتد؛ یعنی بانک نقش همان دوست مهربان را بازی می‌کند؛ هزینه خریدهایتان را می‌پردازد، سپس باید این پول را همراه مبلغ اضافه‌تری به او برگردانید. در واقع بانک برای خرید به دارنده کارت، اعتبار می‌دهد. این مبلغ به همراه هزینه‌ای اضافه، به شکل ماهانه یا هنگام سررسید به صورت یک‌جا، تسویه می‌شود.

دریافت کارت اعتباری نیز مانند دریافت وام و تسهیلات سختی‌های خودش را دارد. ابتدا باید به بانک‌ مراجعه و تقاضای خود را مطرح کنید. قبل از هر چیز بانک اعتبار شما را می‌سنجد. نداشتن سابقه چک برگشتی یا بدهی معوق در سیستم بانکی اولین شرط برای داشتن کارت اعتباری است. اگر از این مرحله سربلند بیرون بیایید و همچنین بتوانید تضمین‌های درخواستی بانک را فراهم کنید، می‌توانید صاحب یکی از این کارت‌ها شوید. کارت‌های اعتباری از نظر ظاهری مشابه سایر کارت‌های بانکی هستند و مانند آن‌ها تاریخ انقضا دارند.

مبلغ موجود در این کارت (سقف اعتبار) به میزان درخشان بودن سابقه اعتباری فرد بستگی دارد. هر چه خوش‌حساب‌تر باشید، می‌توانید کارتی با مبلغ بالاتر دریافت کنید؛ اما در هر صورت سقف اعتبار شما در کل سیستم بانکی نمی‌تواند از 50 میلیون تومان بیشتر باشد. البته شما هیچ وقت رنگ پول داخل کارت را نمی‌بینید؛ چون امکان برداشت پول نقد از کارت اعتباری وجود ندارد و فقط می‌توانید از آن در پایانه‌های فروش یا خریدهای اینترنتی استفاده کنید. اگر هزینه خریدتان از مانده کارت بیشتر باشد، امکان واریز پول برای تأمین این مبلغ مازاد وجود دارد.

لحظات خرید با کارت اعتباری شاید لحظات شیرینی باشند؛ اما خیلی دوام ندارند. درست یک ماه بعد از انجام اولین خرید، بانک صورتحسابی برای دارنده کارت ارسال کرده و این شیرینی را در کام او تلخ می‌کند. مبلغ اعتبار استفاده‌شده و مانده کارت از جمله اطلاعات ارائه‌شده در صورتحساب هستند. دارنده کارت بعد از دریافت اولین صورتحساب دو راه پیش روی خود دارد:

• اگر بتواند در مدت هفت روز آینده، تمام این بدهی را به صورت کامل بپردازد، لازم نیست به غیر از اصل پول هیچ هزینه اضافه دیگری به بانک پرداخت کند. به این مهلت هفت روزه «دوره تنفس» می‌گویند.
• اگر نه، بدهی او تبدیل به تسهیلاتی با نرخ سود مشخص می‌شود. یعنی باید اصل اعتبار و هزینه تأمین مالی آن را به صورت اقساطی به بانک پرداخت کند.

یکی از دلایل پایین بودن نرخ پس‌انداز در آمریکا نسبت به سایر کشورهای پیشرفته، دسترسی راحت آن‌ها به ابزارهای بدهی‌ از جمله کارت اعتباری است. بر اساس نتایج مطالعه توانمندی‌های مالی مردم آمریکا، 60 درصد آن‌ها معادل یا بیشتر از درآمدشان خرج می‌کنند و از هر پنج آمریکایی، چهار نفر یکی از انواع بدهی را دارند و از هر پنج نفر، دو نفر احساس می‌کنند بدهی‌هایشان بیش از اندازه است.

با تمام این احوال، باید گفت کارت اعتباری یک بدهی بالقوه است. فقط کافی است آن را از جیب خود درآورید و در پایانه فروش بکشید تا زیر بار قرض بروید. داشتن کارت اعتباری می‌تواند با مزایایی همراه باشد. برای مثال، می‌توانید امروز خریدهای خود را انجام دهید و در آینده پولش را بپردازید یا در صورت وقوع شرایط اضطراری خیالتان راحت باشد که می‌توانید تا حدودی از پس هزینه‌هایتان برآیید. با این همه، برای نیازهای غیر منتظره بهترین راه داشتن صندوق اضطراری است نه یک کارت اعتباری. همچنین باید بدانید استفاده از این کارت، احساس رفاه کاذب در شما ایجاد می‌کند؛ زیرا در اصل در حال خرج درآمد آینده خود هستید و آینده نیز مخارج خودش را دارد. راه حل سواد مالی همیشه آن است که خواسته‌های خود در آینده را پیش‌بینی کرده و برای رفع آن‌ها، برنامه پس‌انداز و سرمایه‌گذاری داشته باشید.

در بهترین حالت اگر بدهی کارت اعتباری خود را هر ماه در دوره تنفس پرداخت کنید باز هم این آسیب وجود دارد که عادت به پس‌انداز را برایتان کم‌رنگ کند. همان طور که استفاده گسترده از کارت اعتباری، نرخ پس‌انداز آمریکایی‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش داده و آن‌ها را بدهکارتر کرده است. بنابراین استفاده از کارت اعتباری نیز مانند بسیاری از محصولات مالی دیگر دارای مزایا و معایبی است که به حداقل رساندن معایب آن به نحوه مدیریت هر شخص بستگی دارد.