زمستان 1399 نقطه عطفی برای بورس ایران محسوب می‌شود؛ زیرا با تبلیغات گسترده، بخش چشمگیری از جامعه کد بورسی و معاملاتی گرفتند و وارد دنیای سرمایه‌گذاری در بورس شدند. گرچه در ابتدا به دلیل ورود حجم زیاد نقدینگی، سودهای عجیبی در مدت کوتاه محقق شد و طمع و رؤیاپردازی را در اذهان تقویت کرد، مدیریت نادرست این جریان و ناآگاهی عمومی، منجر به شکست این رویداد مهم و بی‌اعتمادی گسترده به این بازار شد. کلاهبرداران که با چشمان تیز، جریان سرمایه و اقبال عمومی به سرمایه‌گذاری‌های مختلف را رصد می‌کنند تا به‌موقع دام بگسترانند، از این فرصت و ناآگاهی سوءاستفاده می‌کنند. برای کاهش خطرهای سرمایه‌گذاری، در این مطلب با رایج‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری در بورس آشنا می‌شویم.

1. ساخت کانال‌های تلگرامی سیگنال خرید و فروش
کلاهبرداران با راه‌اندازی کانال‌های سیگنال‌دهی وی‌آی‌پی و تبلیغات گسترده و آمارسازی دروغ از عملکرد موفق پیشین، در ازای دریافت حق عضویت‌های زیاد، بدون دانش و تخصص لازم سیگنال‌های خرید و فروش زیادی اعلام می‌کنند و فقط با تکیه بر اهرم تبلیغات، عضوگیری و درآمد خود را افزایش می‌دهند. بیشتر کسانی که در دام این کلاهبرداران می‌افتند، ضررهای سنگینی می‌بینند.

پیشگیری: عضویت در این کانال‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. کسی که هویت اصلی و میزان تخصص و توانایی او برای فعالیت در این زمینه به روشنی مشخص نیست، صلاحیت هدایت سرمایۀ شما را ندارد. در صورتی که دانش، تجربه و زمان کافی برای معاملات مستقیم را ندارید، بهتر است با توجه به میزان سرمایۀ خود، سراغ سبدگردانی رسمی یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری بروید.

2. فروش بستهٔ آموزشی
با رونق فضای مجازی، تهیه و فروش بسته‌های آموزشی در حوزه‌های مختلف رواج پیدا کرد. بسیاری از این دوره‌ها فاقد ارزش دانشی و مهارتی خاصی هستند و فقط با تکیه بر تبلیغات دروغ، در فروش رکورد می‌زنند. کلاهبرداران با سوار شدن بر موج تمایلات سرمایه‌گذاری مردم، یک روز دوره‌ای برای کسب سود در بورس معرفی می‌کنند و روز دیگر دوره‌ای برای یک‌شبه پول‌دار شدن در رمزارزها! این بسته‌ها با کپی‌برداری از محتوای آموزشی رایگان، بدون هیچ ارزش افزودۀ خاصی به فروش می‌رسند. تعداد بالای زیاد خریداران با وجود قیمت نه‌چندان گران این دوره‌ها، سود بسیاری عاید این شیادان می‌کند.

پیشگیری: امروزه با توسعۀ وب، در بسیاری از زمینه‌ها محتوای آموزشی مناسب و رایگان در دسترس است. با مراجعه به سایت فراچارت، طیف متنوعی از آموزش‌های مبتدی تا حرفه‌ای بورس را به صورت رایگان دانلود و مشاهده کنید. پیشنهاد می‌شود قبل از خرید هر گونه دورۀ آموزشی، با چند شخص خبره که در این بازار فعالیت دارند، مشورت کنید.

3. تبلیغات سبدگردانی شخصی
معمولاً در روندهای بسیار شارپ صعودی بازار، که بیشتر سهام بازار به دنبال ورود نقدینگی جدید، شاهد رشد قیمتی است، سروکلۀ این کلاهبرداران با تبلیغات زیاد و ادعای تخصص و کسب سودهای فراوان پیدا می‌شود. برخی کلاهبرداران با فریب سرمایه‌گذاران از آن‌ها می‌خواهند سرمایه را به حساب سبدگردان منتقل کنند و بعد از آن متواری می‌شوند. برخی دیگر نیز با عقد قراردادی یک‌طرفه، مسئولیتی در قبال ضرر به عهده نمی‌گیرند و فقط در سود سهیم می‌شوند. از آن‌جا که این افراد صلاحیت لازم برای سبدگردانی ندارند، در صورت رشد بازار، بدون هیچ ریسک و مسئولیتی منتفع می‌شوند و در صورت ریزش قیمت‌ها فقط سرمایه‌گذار ضرر می‌بیند.

پیشگیری: گول تبلیغات زیاد را نخورید! در صورت تمایل به استفاده از سبدگردان، سراغ سبدگردان‌های رسمی دارای مجوز بروید. با مراجعه به سایت سازمان بورس و اوراق بهادار فهرست این شرکت‌ها را می‌بینید.

4. راه‌اندازی تیم با عنوان خرید گروهی یا پروژه کردن سهام
در این روش، چند کلاهبردار با تشکیل تیم خرید و فروش گروهی سهام، اقدام به عضوگیری افراد با سرمایه‌های زیاد کرده و پس از شناسایی سهام کوچک با ارزش معاملات کم و بدون بازیگر، ابتدا خود خرید می‌کنند و سپس سیگنال خرید آن را به اعضای دیگر تیم می‌دهند. قیمت این سهام کوچک به دنبال ورود حجم زیاد نقدینگی و تقاضای تازه افزایش می‌یابد و به رشد شارپی می‌رسد. در ادامه، با تبلیغات بیشتر و مانور روی سوددهی زیاد این سهم، عضوگیری عمومی انجام می‌شود. ورود سرمایه‌های جدید هم‌زمان است با فروش و خروج سرمایۀ کلاهبرداران! به این صورت، کلاهبرداران به پشتوانۀ سرمایۀ قربانیان منتفع می‌شوند و سهام خود را در اوج قیمت، با سرمایه‌گذاران جدیدی که بر اساس تبلیغات و به طمع کسب سودهای عجیب قصد ورود دارند، می‌فروشند. این خروج سرمایه معمولاً همراه با سناریوسازی‌های مختلف در جمع اعضای خرید گروهی است تا افراد دیگر به خروج سرمایه از سهام حساس نشوند؛ مانند اینکه «یک بازیگر جدید قصد پایین‌کشیدن قیمت و ورود دارد» یا «بین مدیران تیم اختلاف پیش آمده و به زودی رفع می‌شود».

پیشگیری: از خریدهای گروهی و پروژه‌ای سهام دوری کنید! حلقۀ اصلی این تیم‌ها با هدف کسب سود زیاد، سرمایۀ افراد دیگر را ابزار قرار می‌دهند و قربانی می‌کنند. ممکن است در یک یا دو تجربۀ خرید، شانس با شما یار باشد و کسب سود کنید و به‌موقع خارج شوید؛ اما بالاخره در خرید بعدی تمام سودها را پس می‌دهید و اصل سرمایۀ شما نیز در صف‌ فروش قربانی می‌شود.

5. تبلیغات برای اصلاح سبد سرمایه‌گذاری
معمولاً در وضعیت نزولی یا رکودی بازار سرمایه، که بسیاری از فعالان از روند بازار و تغییرات قیمتی سبد سرمایه‌گذاری خود کلافه‌اند، سودجویان با تبلیغات گسترده ادعای تخصص برای اصلاح سبد سرمایه‌گذاری دارند. این افراد با دریافت مبالغ هنگفت، سبدهای سنگین را جذب می‌کنند و پیشنهادهایی می‌دهند که هیچ مبنای کارشناسی ندارد و ممکن است ضرر و زیان بیشتری به سرمایۀ افراد برساند. برخی سودجویان نیز به پشتوانۀ سرمایه و نقدینگی این افراد، سرمایۀ خود را از سهام قفل در صف فروش آزاد می‌کنند! به این صورت که سهام شخص را می‌فروشند و با نقدینگی آن، سفارش خرید سنگین برای سهامی که خود دارند و در صف فروش است، می‌گذارند و خارج می‌شوند.

پیشگیری: در فضای مجازی به هیچ کس اعتماد نکنید. صرفاً با چند پیام رضایت و تشکر و نان به قرض دادن برخی اساتید تلگرامی و اینستاگرامی، نمی‌شود به صلاحیت و مهارت لازم آن‌ها پی برد. بهتر است برای اصلاح سبد از مشاوران سرمایه‌گذاری کارگزاری‌ها کمک بگیرید.

6. تبلیغات برای مشاورۀ سرمایه‌گذاری
بسیاری از سودجویان با سوار شدن بر هشتگ‌ها و موج سرمایه، با تولید محتوای جذاب، راه‌اندازی کمپین و سروصدای بسیار، ادعای صلاحیت برای مشاورۀ سرمایه‌گذاری می‌کنند و مبالغ سنگینی در ازای مشاورۀ خصوصی می‌گیرند. بسیاری از این افراد حتی تحصیلات مرتبط با بازارهای مالی ندارند و الفبای سرمایه‌گذاری را نمی‌دانند.

پیشگیری: بهتر است برای دریافت مشاورۀ سرمایه‌گذاری از مشاوران رسمی شرکت‌های سرمایه‌گذاری و کارگزاری‌ها کمک بگیرید. عموم این مشاوران خدمات مشاوره‌ای رایگان به مشتریان می‌دهند. کافی است با مرکز تماس کارگزاری خود تماس بگیرید و درخواست مشاوره ثبت کنید.

7. ارائۀ ربات برای سرخطی زدن
در روزهای سراسر مثبت بازار سرمایه که حجم نقدینگی زیادی به یک‌باره وارد بازار می‌شود، صف‌های خرید طولانی‌ برای بسیاری از سهام راه می‌افتد و سرمایه‌گذاران با ارسال سرخطی در ابتدای ساعت معاملاتی هر روز، سعی می‌کنند سهام آن شرکت را بخرند و بر موج رشد قیمتی آن سوار شوند. با توجه با زیاد بودن حجم تقاضا و ناچیز بودن عرضه در چنین حالتی، برخی کلاهبرداران با ادعای اتصال ربات به حساب شما و خرید تضمینی سرخطی، علاوه بر دریافت مبلغ هنگفت، کد معالاتی متقاضیان را می‌گیرند و از آن سوءاستفاده می‌کنند. برخی با استفاده از موجودی نقد حساب این کاربران برای سهامی که خودشان دارند و خریداری ندارد، سفارش خرید می‌دهند و با حساب خود آن سهام را می‌فروشند.

پیشگیری: در معاملات خود از هیجان دوری کنید. موج‌های «بخر بخر» و «بفروش بفروش» به همان سرعت که راه می‌افتند، نابود می‌شوند. هیچ ‌گاه اطلاعات حساب خود را به شخص دیگری ندهید؛ چون در زمان افتتاح حساب، یکی از تعهدات شما حفظ اطلاعات حساب شخصی و افشا نکردن آن است و در صورت بروز هر گونه سوءاستفاده، خودتان نیز متخلف محسوب می‌شوید.

8. قیمت‌سازی و خالی کردن سهام
در این روش، یک ابرکلاهبردار یا چند کلاهبردار با هماهنگی هم، حجم زیادی از سهام شرکتی کوچک را می‌خرند و روند معاملات را دستکاری می‌کنند و با قیمت‌سازی، آن را در کانون توجه بازار قرار می‌دهند. به تدریج و با افزایش تقاضا برای خرید این سهام، قیمت را افزایش می‌دهند و با تشکیل صف‌های خرید متوالی، عطش بیشتری در بازار ایجاد می‌کنند. در نهایت، پس از رشد چشمگیر قیمت، سهام را خالی کرده و از فهرست سهام‌داران خارج می‌کنند.

پیشگیری: این روش بیشتر در سهام‌های کوچک با حجم و ارزش معاملات کم انجام می‌شود و معمولاً قیمت‌سازی در سهام شاخص‌ساز به سادگی امکان‌پذیر نیست. به رفتار بدون توجیه قیمت برخی سهام کوچک حساس باشید و با بررسی گزارش‌های مالی شرکت، به دنبال دلیل و توجیهی برای آن بگردید. در صورتی که دلیلی برای این رشد قیمت پیدا نکردید، قید خرید سهام این‌گونه شرکت‌ها را بزنید.

9. ترفند پانزی
در این روش، کلاهبرداران با راه‌اندازی شرکت صوری و سایت اینترنتی، برای پرداخت سود ثابت و بدون ریسک در ازای مبالغ مشخص به سرمایه‌گذاران، تبلیغات گسترده‌ای می‌کنند. نرخ‌های اعلامی معمولاً به حدی جذاب است که بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند با مبلغ اندکی در این طرح شرکت کرده و راستی‌آزمایی کنند. شرکت مدتی از محل ورود سرمایه‌های جدید، سودهای مبالغ قبلی را می‌پردازد و با ادامه‌دار شدن پرداخت سود، جلب اعتماد و بیشتر شدن تبلیغات، افراد بدبین را کنار می‌گذارد و بقیه، سرمایۀ بسیار بیشتری (بعضاً با فروش دارایی‌های خود، مانند خانه و خودرو) وارد شرکت می‌کنند. بعد از چند ماه و رسیدن سرمایه به حد چشمگیر، فعالیت آن به یک‌باره متوقف شده و مالکان متواری می‌شوند.

پیشگیری: در بازارهای مالی هیچ سود ثابتی در کار نیست. هر جا صحبت از پرداخت سود ثابت در ازای سرمایه‌گذاری دارای ریسک شد، مشکوک شوید و از سپردن سرمایه به اشخاص یا شرکت‌های غیرمتعبر خودداری کنید. هر شرکتی برای فعالیت رسمی در بازار سرمایه، نیازمند دریافت مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار است. با مراجعه به این آدرس فهرست شرکت‌های دارای مجوز را می‌بینید.

10. اجارۀ کد معاملاتی آنلاین
بسیاری افراد به دنبال موج ورود به بورس، کد معاملاتی آنلاین دریافت کرده‌اند، با ضرر خارج شده‌اند یا در حال حاضر سرمایه‌ای برای خرید و فروش ندارند. کلاهبرداران با ادعای اینکه به دلیل مشکلات قضایی مانند طلاق یا ممنوعیت معاملات مالی امکان افتتاح حساب معاملاتی ندارند، در ازای پرداخت مبلغی کدهای معاملاتی این افراد را اجاره می‌کنند و با دریافت وکالت‌نامۀ رسمی، واریز و برداشت انجام می‌دهند. این حساب‌ها برای دستکاری در بازار و انجام برخی تخلفات در خریدهای گروهی و پروژه‌ای استفاده می‌شود و برای صاحب حساب پیگرد قانونی به دنبال دارد.

پیشگیری: اجاره دادن هر گونه مدرک و حسابی تخلف و جرم محسوب می‌شود و عواقب قانونی و مالیاتی دارد. امروزه، فرایند دریافت کد معاملاتی از کارگزاری‌های مختلف در کم‌تر از چند دقیقه انجام می‌شود و دلیلی موجه برای اجاره کردن کد معاملاتی وجود ندارد.

11. نشر تحلیل‌های غلط و تبلیغات کاذب برای شرکت یا سهامی خاص
برخی کلاهبرداران با پرداخت مبلغی، گزارش‌ها و تحلیل‌هایی نادرست و بسیار مثبت از سهام برخی شرکت‌ها تهیه کرده و در برخی منابع بازار سرمایه منتشر می‌کنند. با این کار، سهامی بی‌ارزش را بسیار باارزش جلوه می‌دهند و بازارگرمی می‌کنند. بعد از افزایش تقاضا برای خرید، به تدریج سهامی را که پیش‌تر خریده‌اند، با سود بسیار می‌فروشند و از آن خارج می‌شوند.

پیشگیری: همیشه به خاطر داشته باشید که هیچ تحلیلی صددرصد درست نیست! در صورتی که تمایل به سرمایه‌گذاری مستقیم دارید، الفبای تحلیل را بیاموزید و پس از آشنایی با گزینه‌ای جذاب، خودتان با دقت آن ‌را ارزیابی کنید. بهتر است به جای دنبال کردن منابع تحلیل و کانال‌های مختلف، فقط چند کانال معدود را دنبال کنید که اعتبار بیشتر و سابقۀ بهتری دارند. در آخر هم یادتان باشد که سهام خوب بی‌سروصدا رشد می‌کند و تبلیغات زیاد برای ارزندگی یک سهم، مشکوک است.

با رعایت این نکات ریسک سرمایه‌گذاری در بورس را تا حد زیادی کاهش می‌دهید:

1. قدم نخست برای فعالیت در بازار سهام، کسب دانش و آگاهی لازم است. در این مسیر از منابع رایگان اینترنت استفاده کنید.

2. در صورتی که دانش، تجربه و زمان کافی برای معاملات ندارید، بهتر است سراغ سرمایه‌گذاری غیرمستقیم بروید. برای آشنایی بیشتر مطلب «صندوق‌های سرمایه‌گذاری؛ شاه‌کلید سرمایه‌گذاری» را بخوانید.

3. به ادعا و اسم و رسم افراد در فضای مجازی اعتماد نکنید. بسیاری از این افراد با تبلیغات و نان به قرض دادن به یکدیگر در این فضا برند شده‌اند. آن‌ها حتی مهارت لازم برای مدیریت سرمایۀ خود را ندارند و از راه دریافت حق عضویت کانال، فروش سیگنال و کلاهبرداری در خریدهای گروهی کسب درآمد می‌کنند.

4. اصل اول در سرمایه‌گذاری، حفظ سرمایه است. همیشه ترکیبی متنوع از دارایی‌ها را انتخاب کنید و تمام ریسک‌های موجود را در تشکیل سبد سرمایه‌گذاری‌تان لحاظ کنید.