در فرایند آموزش سواد مالی به دانش‌آموزان، توجه به ارزش‌های اخلاقی و برانگیختن عواطف مخاطب چه تأثیری بر رفتار مالی آنان خواهد داشت؟ آیا دانش‌آموزان مقید به ارزش‌های اخلاقی، پس از فراگیری سواد مالی رفتار مالی بهتری نسبت به هم‌کلاسی‌های خود خواهند داشت؟

اخلاق، چه از منابع سنتی یا عرفی، چه از مذهب و ایدئولوژی و یا ترکیبی از هر دو سرچشمه گرفته باشد، دستورالعمل و معیاری است که افراد در مورد درست و نادرست بودن رفتار خود در نظر می‌گیرند. اخلاق می‌تواند با شاخص‌های درونی (وجدان) و بیرونی (دستورالعمل و معیارها) سنجیده شود.

پیش‌تر نیز مطالعاتی در این زمینه انجام شده است؛ هورمنیا و پاشکو ¹، نتیجه گرفته‌اند که هرچه درجات اخلاقی فرد بالاتر باشد، تمایل به رفتار مالی متقلبانه کمتر می‌شود. افرادی که تقید اخلاقی بالاتری دارند، به جای اینکه صرفاً به منافع و علایق شخصی بیندیشند، به منافع عمومی جامعه نیز توجه می‌کنند، احساسات دیگران را درک کرده، با آن‌ها همدلی کرده و مسئولیت کارهای خود را می‌پذیرند. تقویت هوش اخلاقی با مؤلفه‌هایی مانند همدلی، وجدان، خویشتن‌داری، احترام، مهربانی، بردباری و انصاف، در کنار تقویت هوش مالی موجب می‌شود که دانش‌آموزان علاوه‌بر درست فکر کردن، درست عمل کردن را هم بیاموزند.

به اعتقاد سانگ و همکارانش² دانش مالی بر رفتار مالی تأثیر می‌گذارد اما دانش به تنهایی منجر به به رفتار مالی صحیح نخواهد شد. هوش عاطفی که شامل خودآگاهی، کنترل شوک‌ها، پشتکار، اشتیاق و خودانگیختگی، همدلی و مهارت‌های اجتماعی است، با ترسیم متناسب احساسات فرد مطابق با توانایی‌های او، منجر به انتخاب عاقلانه و صحیح با ملاحظات عاطفی شده و رفتار مالی شخص را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

بهبود توانایی عاطفی دانش‌آموزان برای اصلاح رفتار مالی آن‌ها ضروری است. با تقویت هوش عاطفی، دانش‌آموزان می‌توانند احساسات خود و دیگران، که در تصمیم‌گیری‌های مالی مؤثر است، را بشناسند و آگاهانه‌تر رفتار کنند. هوش عاطفی پایین مانع درک کردن ریسک تصمیم‌‌های مالی شده و احتمال مشاهدۀ رفتارهای مالی غلط مانند ولخرجی، خریدهای هیجانی و ناگهانی و رفتارهای اعتباری پرخطر را افزایش می‌دهد(حسن‌پور و زارع شحنه، 1402).

طباطبایی مزرعه نو به همراه همکارانش در پژوهشی نو ³، برای پاسخ به این سؤالات، رفتار مالی 384 نفر از دانش‌آموزان دورۀ دوم متوسطه را در بازۀ زمانی مهرماه تا آذرماه 1402 پایش کرده‌اند، که نتایج آن برای سیاست‌گذاران و مجریان سواد مالی قابل تأمل است.

1- بین سواد مالی و رفتار مالی رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد؛ با افزایش سواد مالی دانش‌آموزان، رفتار مالی آن‌ها بهبود یافته است.

2- ضریب عاطفی دانش‌آموزان بر رابطۀ بین سواد مالی و رفتار مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد؛ افرادی که هوش عاطفی بالاتری دارند، بهتر می‌توانند فرصت‌های مختلف سرمایه‌گذاری را ارزیابی کرده و سرمایه‌گذاری هوشمندانه‌تری داشته باشند. همچنین هوش عاطفی با بهبود ارتباط‌گیری و مهارت تعامل با دیگران در تشکیل تیم، کار گروهی و مدیریت و رهبری گروه بسیار تأثیرگذار است.

3- ارزش‌های اخلاقی بر رابطۀ بین سواد مالی و رفتار مالی تأثیر مثبت و معناداری دارد؛ پایبندی به ارزش‌های اخلاقی تأثیر سواد مالی بر رفتار مالی را افزایش می‌دهد. افرادی که استاندارهای اخلاقی بالاتری را رعایت می‌کنند، منافع شخصی خود را با منافع جامعه همسو کرده و به نحوی رفتار می‌کنند که عواقب مالی در آینده به دنبال نداشته باشد. در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که ترویج ارزش‌های اخلاقی در کنار آموزش سواد مالی، بهترین نتیجه را در اصلاح رفتار مالی دانش‌آموزان به دنبال خواهد داشت.

1- Horomnea  & Pașcu

2- Song et all

3- طباطبایی مزرعه‌نو، سید جمال‌الدین و همکاران. بررسی تأثیر سواد مالی بر رفتار مالی دانش‌آموزان دورۀ دوم متوسطه با نقش میانجی ضریب عاطفی و ارزش‌های اخلاقی. فصلنامۀ علمی تخصصی پژوهش‌های بازاریابی اسلامی، دورۀ1، شمارۀ4، پاییز 1402.